Anlaşmalı Oligopol Modelleri

Anlaşmalı oligopol modelleri.

Oligopolcü firmalar rekabetin yıkıcı etkilerinden korunmak için aralarında anlaşmaya gidebilmektedirler..böylece endüstri karını arttırmak mümkün olabilmektedir.anlaşma karşılıklı bağımlılığın doğal bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Firmalar açık anlaşma ve örtülü anlaşma yoluna gidebilirler.,

A)Açık Anlaşma ;kartel /tröst

Firmalar arasında resmi olarak gerçekleştirilen bir anlaşmadır.açık anlaşma ortak karın maksimizasyonu veya piyasayı paylaşmayı amaçlayabilmektedir.ilk durumda merkezleştirilmiş kartel,ikinci durumda fiyat karteli söz konusu olmaktadır.

Merkezleştirilmiş kartel anlaşmasında tıpkı bir monopolcü gibi davranılması söz konusudur.kartel üyeleri hukuki bağımsızlıklarını yitirmiş olmaz.tröst ise firmaların tek çatı altında birleştikleri ,hukuki bağımsızlıklarını yitirdikleri bir açık anlaşmadır.merkezileştirilmiş kartelde denge aynı monopolcünün gibi olacaktır.yani marjinal hasılatını marjinal maliyete eşitleyerek dengeye gelecektir.malın homojen olduğu piyasada oligopolcü firmalar daha fazla üretim ve düşük fiyattan üretim yaparlarken ,anlaşmadan sonra daha düşük üretim ve daha yüksek fiyat belirleyeceklerdir.bununla birlikte merkezleştirilmiş kartel gerçek hayatta fazlaca görülmez.gerçek ekonomik hayatta çok daha fazla görülen kartel anlaşmaları fiyat kartelleridir.

!!!!!Fiyat kartelinde firmalar belirli bir fiyatın altında satış yapmamayı anlaşmaya bağlamaktadırlar.yani burada fiyat dışı rekabet serbesttir.bu tip kartellerde firmalar;üretim miktarı,reklam promosyon,kalite ,satış kampanyası vs konularda tamamen serbesttirler.piyasa paylarını arttırmak için yapılan bu tip kartel anlaşmalarında asıl nedeni endüstriyi fiyat rekabetinin yıkıcı etkilerinden korumaktır.düşük maliyetli üretim yapan kartelin önemi burada daha etkilidir.zira yüksek maliyetli firmanın kartel i belirlemesi oldukça zararsızdır.

B)Örtülü Anlaşma ;fiyat liderliği

gerçek ekonomik hayatta en sıkça görülen anlaşma türü fiyat liderliğidir.fiyat liderliği,monopolcü firmaların piyasa güçlerinin eşit olmaması yada üretim tesisi ölçeği yönünden daha güçlü firmaların varlığı halinde ,zayıf firmaların kendiliğinden güçlü firmaları lider olarak kabul etmesi durumunda ortaya çıkar.yani firmalar arasında örtülü bir anlaşma olmaktadır.

Üç ayrı fiyat liderliği modeli vardır;maliyet avantajına bağlı fiyat liderliği,hakim firma fiyat liderliği,baro metrik fiyat liderliği.

1-Maliyet avantajına bağlı fiyat liderliği;benzer büyüklük tedeki firmalardan oluşan oligopol piyasadaki fiyat oluşumunu yapmaktadır.malın homojen ve iki firmanın bulunduğu saf/tam oligopol piyasası dengesi ,firmaların piyasanın eşit ve piyasa paylarının farklı olduğu duruma göre iki şekilde incelenir.

!!!Piyasa paylarını eşit olması durumunda tek bir mr ve tek bir piyasa talep eğrisi vardır.hangi firmanın maliyeti yüksekse ,düşük maliyetli firmayı kendiliğinden kendisine lider seçecektir.çünkü mal homojen olduğu için aynı mal iki ayrı fiyattan satılamayacaktır.

!!!Piyasa paylarının ve maliyetlerinin farklı olmasında durumunda sonuç değişmeyecektir.yine düşük maliyetli firma lider konumda olacaktır.aslında burada girişi engelleyen fiyatlandırmaya değinilmesi yerinde olacaktır.

Şöyle ki;oligopol piyasasında faaliyette bulunan firmalar ,potansiyel firmaların piyasaya girmesini engellemek için fiyatı karını maksimize eden düzeyinde belirleyebilir.

2)Bara metrik fiyat liderliği;maliyetleri ve ölçekleri birbirine yakın olan firmaların varlığı söz konusu olan fiyat liderliğidir.burada hiç bir firma ön plana çıkmamaktadır.böyle bir durumda birbirleri ile rekabeti göze alamayan ve aralarında anlaşamayan firmalar,içlerinde en itibarlı ,en saygın ,en sağlıklı analizler yaptığına inanılan bir firmanın fiyat politikasını benimseyebilmektedir.

Oligopol piyasasında piyasaya giriş ve potansiyel rekabet

Anlaşmalı yada anlaşmasız oligopol modellerinde;piyasa içi rekabet ele alınır.Ancak, piyasadaki mevcut firmalar piyasaya girmek isteyen firmalarla da rekabet etmek durumundadırlar.yani piyasa içi rekabet buraya kadar incelenen modellerde ele alınmaz.piyasa için rekabet konusunda iki temel durum vardır.bunlardan birincisi ,piyasaya giriş ve çıkışın hiç bir engel olmadığı yarışabilir piyasalar ve piyasası engellenen ,şartlanan adının verildiği ikinci piyasalardır.

Yarışılabilir piyasalar

W .J Baumol'un 1980 yılında ortaya attığı bir teoridir. O zaman piyasaya giriş ve çıkışın tamamen serbest olduğu piyasalara yarışabilir piyasalar adını

verebiliriz.girişin serbest olmasından kasıt piyasaya yeni girecek olan firmaların aynı teknolojiye ,maliyet yapısına,ve aynı kapasiteye sahip olması anlamına gelir.

Çıkışın serbest olmasından kaynaklanan anlam ise;çıkış anında başlangıçtaki sermayenin korunması yani çıkışın maliyetsiz olması anlamına geliyor.yani batık maliyet yok!yarışabilir piyasalarda firmalar açısından aşırı kara bağımlılık vardır..piyasanın işleyişi tıpkı tam rekabet piyasalarına benzemekte ve bu özelliklerinden dolayıda ''Vur kaç'' stratejisi olarak adlandırılmaktadır.

En tipik örneklerini hava yolu taşımacılığında görmekteyiz.diyelim ki A ve B gibi iki firma piyasada faaliyette ve giriş in serbest olması nedeniyle c firması piyasaya girmekte ,ancak aşırı kar ortadan kalkınca C firması rotasını başka bir yere çevirebilmekte.bu tür piyasalar ;uçak,gemi,otobüs gibi ulaşım alanları ile sınırlıdır.

Giriş Engelleri (limit fiyat politikası)

Oligopol piyasalarında aşırı karın varlığı piyasaya yeni firmaların girmesini cazip hale getirecektir.piyasadaki yerleşik firmalar bu girişleri engellemek için de limit fiyat politikaları geliştireceklerdir.şöyle ki;yani cazip olmayan yani ortalama maliyetin minimum noktasının biraz üstünde bir fiyat belirleyeceklerdir.oysaki MR=MC eşitliğinde yüksek bir fiyat belirleyebilirlerken ;AC'nin minimumun üstünde belirlemektedirler.toplam maliyetlerindeki bu azalma ,piyasaya öbür firmaları sokmamak için katlanmak zorundaki maliyetlerini oluşturmaktadır.

!!!Biliyoruz ki iktisatta fırsat maliyet kavramı kullanıyor.her tercih bir vazgeçiştir aslında.

C)Oligopol ve Oyun teorisi;anlaşmalı ,anlaşmasız oigopol modelleri oligopolcü firmaların davranışlarını ortaya koymaktan uzaktır.birbirine etki edebilecek kadar az sayıda firmanın bulunduğu oligopol firmasında firmalar ,aldıkları her kararda rakiplerinin tepkilerinin ne olacağını göz önüne almak durumundadırlar.firmaların rakipler ininde tepkilerini göz önünde bulundurarak fiyat,miktar vb alanlarda nasıl karar aldıkları oyun teorisi ile açıklanır.

Oyun teorisinde karar birimlerinin stratejik durumlarda nasıl davrandıkları incelenir.bir oyun ,oyuncular,stratejiler,kazançlardan oluşmaktadır.bu kavramları ilk kez ele alan A.W Tucker'in mahkumların açmazı çerçevesinde değinilecektir.

Mahkumların açmazı

Ahmet ile mehmet trafik kazası geçirmiştir ve üzerlerinde ruhsatsız silah olduğu anlaşılmıştır.polis ,banka soygunu yaptıklarından şüphelendikleri için ikisini tutuklamış ve farklı hücrelere kapatmıştır.

Ahmet ile mehmet gerçekten banka soygunundan kaçarken kaza geçirmişlerdir.ancak polisin elinde yeterli delil yoktur.sorgulama sırasında ya susacaklar,yani suçu inkar veya itiraf edeceklerdir.banka soygununun cezası on yıl iken ,ruhsatsız silah taşımanın cezası bir yıldır.ayrıca polis suçu itiraf etmeleri durumunda serbest kalınacağı önerisinde bulunmuştur.eğer biri itiraf edip diğeri susarsa ,itiraf eden serbest kalacak diğeri tüm cezayı çekecektir.stratejileri şu şekilde sıralamamız mümkün.

---Her ikisi susarsa ,sadece silah taşımaktan birer yıl ceza

---Her ikisi itiraf ederse beşer yıl ceza

---Biri itiraf ederken diğeri susarsa ,itiraf eden serbest kalacak diğeri 10 yıl ceza alacaktır.

Bu açmazda en iyi çözüm,hakim /baskın stratejiyi izlemektir.

Hakim strateji,oyunculardan birinin diğer oyunculardan bağımsız olarak ,yani diğer oyuncu ne yaparsa yapsın kendisi için en iyi stratejiyi seçmesidir.dolayısıyla mahkumlar açmazında en iyi strateji itiraf etmektir.böylece her ikisi beşer yıl hapis cezası alırlar.bu strateji seçmelerin görünüşteki nedeni,iş birliğinden mahrum olmalarıdır.esas nedeni ;ise güvensizliktir.ancak her oyun hakim stratejiye sahip değildir.bu durumda çözüm nash dengesidir.nash dengesi ,her oyuncu ,rakibini rasyonel davranacağı varsayımı altında kendisi için en iyisini yaptığı durumlarda ortaya çıkmaktadır.analize bu açıdan bakıldığında ,eğer mahkumların birbirlerinin rasyonel davranacaklarından emin olsalardı,benimseyecekleri strateji ise susmak olacaktı.

D)yoğunlaşma ve piyasa yapısı;oligopol piyasası tam rekabet ile monopol arasında yer alan bir piyasadır.bir piyasanın tam rekabet yada monopole ne kadar yakın olduğu piyasa yoğunlaşma endeksi ve Herfindahl Hirschman adını almaktadır.

N firma yoğunlaşma endeksi;bir endüstrideki en büyük ilk iki,ilk üç,ilk dört,ilk sekiz firmanın piyasa payları toplamının toplam üretim ve satış miktarı içindeki paylarını gösterir.böylece bu firmaların piyasayı ne ölçüde kontrol edebildikleri tespit edilir.eğer iki firmanın payı dikkate alınıyorsa Cr2,üç firma için hesaplanıyorsa Cr3,dört firma için hesaplanıyorsa Cr4 endeksi olarak adlandırılır.

Cr4=0 ise tam rekabet hh<1000 ise tam rekabet

cr4=%100 ise monopol hhl=10000 ise monopol

cr4<%40 ise monopolcü rekabet 1000<hhı<1800 ise monopolcü rekabet

cr>%40 İse oligopol hh>1800 ise oligopol

%40<cr4%60 İse zayıf oligopol

%60<cr4<%100 İse güçlü oligopol

Herfindahl-Hirschman endeksi ,firmaların tek tek pazar paylarının kareleri alınarak yoğunluğun hesaplamasını sağlamaktadır.